Het is te betwijfelen of de psycholoog Carl Gustav Jung (1875-1961), met al zijn vooruitziendheid, ooit zou hebben kunnen voorzien dat zijn werk ooit een opkomende TikTok-trend genaamd ‘schaduwwerk’ zou inspireren.

Op dit social media platform stimuleren coaches en zelfhulpexperts het verkennen van onze schaduw zijde als een weg naar persoonlijke groei. Ze bevorderen oefeningen zoals het inbeelden van ouderlijke afwijzing, dagboekschrijfoefeningen (journaling) om vergeten talenten nieuw leven in te blazen, en het bereiken van innerlijke rust, vrede door radicale zelfacceptatie.

Dit alles lijkt te zijn geworteld in een kernconcept van de Jungiaanse psychologie: het idee dat als we de aspecten van onszelf omarmen die we verafschuwen of ontkennen, deze ons juist kunnen versterken. Zo kan onbeheersbare woede, wanneer geaccepteerd, een krachtige bron van zelfbevestiging worden. Onze neiging tot liegen kan worden omgezet in de vaardigheid om meeslepende romans te schrijven. Het monster uit onze terugkerende nachtmerries kan waardevolle wijsheid bevatten als we de moed hebben om het te confronteren.

Jung beweerde dat maar liefst 90% van onze schaduwkanten pure goud bevatten. Er zijn schatten te vinden in de diepste hoeken van ons menselijk bewustzijn. 

Het soort oefeningen dat tegenwoordig op TikTok wordt aangeprezen als schaduwwerk, lijkt echter op veel therapeutische benaderingen die al geruime tijd bestaan. In cognitieve gedragstherapie, bijvoorbeeld, is het niet ongebruikelijk om angstige cliënten te vragen zich het ergste voor te stellen en te onderzoeken hoe ze hiermee kunnen omgaan.

Existentialistische psychotherapie wijst erop dat het omgaan met de angst voor de dood mensen defensiever kan maken, maar dat diepere reflectie over onze sterfelijkheid kan leiden tot een meer accepterende houding over hoe we herinnerd willen worden.

Onderzoek naar het bijhouden van dagboeken suggereert dat het nadenken over ongemakkelijke waarheden over onszelf een effectieve manier is om levenswijsheid te vergaren. Dit zijn slechts enkele voorbeelden, maar ze illustreren dat schaduwwerk effectief kan zijn zonder de volledige Jungiaanse verklaring van persoonlijke ontwikkeling te hoeven omarmen.

Het is zeker waardevol om mensen uit te nodigen om de moeilijkere aspecten van hun leven te verkennen. In dat opzicht hebben de TikTok’ers een goed punt. Het probleem ontstaat echter wanneer we geconfronteerd worden met overweldigende emoties die ons vermogen om rationeel te denken overstemmen. Zelfs zonder een traumatische geschiedenis kunnen gevoelens van schaamte, woede en angst ons volledig in beslag nemen, waardoor het moeilijk is om er constructief mee om te gaan. In dergelijke gevallen hebben we anderen nodig om ons te begeleiden. 

Dit is de reden waarom we ons tot vrienden of professionele therapeuten wenden wanneer we onze eigen emoties niet meer kunnen reguleren. Dit betekent niet dat we geen waardevolle lessen kunnen halen uit traumatische ervaringen, maar het vereist wel een zekere mate van psychologisch herstel voordat we diep in de duisternis van ons verleden kunnen duiken.

Dit is iets dat Jung begreep, maar lijkt te ontbreken in de huidige TikTok-trend.

Wanneer we luisteren naar de zelfhulpgoeroes die schaduwwerk als een lichte en vrolijke weg naar persoonlijke groei presenteren, kunnen we ons afvragen of ze zich bewust zijn van de diepgaande geschiedenis achter dit concept. 

Dit herinnert ons eraan dat het omgaan met onze schaduwzijden, hoe verhelderend ook, niet lichtzinnig moet worden genomen.